Quan sát sự quan sát

<Trong đời sống>

Tự mình đã có thêm 2 ngày để ngẫm về sự quan sát. Thật khó để có thể viết đầy đủ về từ này, mỗi lẫn viết chỉ có thể viết được vài khía cạnh, đặc điểm của nó.

Bắt đầu từ lúc ta có ý thức về sự quan sát luyện tập sự quan sát, là ta đã có thể quan sát ngay cái sự quan sát này. Sau đây là một vài gợi ý và diễn giải.

————-

Mình yêu cầu bạn nhỏ, con chạm lòng bàn tay xuống mặt sàn và cảm nhận phần chạm này. Con quan sát tổng thể nhé,đừng cố mô tả lại.

Con cảm nhận tổng thể chưa?

Rồi ạ. 

Con có thấy gì không? Nói mẹ nghe.

Có chứ ạ, nhưng mẹ bảo con ko mô tả mà. Lúc ấy não con không hoạt động.

Vậy giờ con chạm tay vào sàn và mô tả cho mẹ những gì con thấy nhé.

Cậu bé đặt tay xuống sàn và bắt đầu dồn sự chú ý vào chỗ tiếp chạm. Nó kể, con thấy man mát, sần sần, kiểu mặt gỗ, khác với mặt gạch, lạnh hơn, trơn, phẳng hơn. Con thấy sạn sạn nhỏ nhỏ, kích thước khác nhau, thấy lực tác động nặng nhẹ khác nhau trên các vùng da mặt bàn tay. Khi mẹ hỏi còn gì nữa, con lại ấn mạnh bàn tay vào mặt sàn thấy nóng ấm hơn, thấy xít xít.

Mình hỏi, con có thấy tất cả những thứ con mô tả cùng một lúc không. 

Nó bảo không ạ. 

Vậy giờ con có thể cảm nhận lại tất cả những thứ con vừa kể cùng một lúc xem được không nhé. 

Nó đặt tay xuống nền nhà và thử. 

Lúc này nó bảo, giống như cảm nhận tổng thể lúc nãy đấy ạ, con thấy được tất cả nhưng không sắp xếp được, ko rõ ràng lắm. Con phải xoá bỏ đoạn tả vừa rồi. Cứ có suy nghĩ là lại cảm nhận riêng lẻ, mô tả lại nó. 

Mọi người có thể thử bài tập trên nhé.

Ngày trước đi công viên, mình hay ôm cây, và đặt tay cảm nhận vỏ thân cây xù xì. Cảm nhận riêng lẻ hay cảm nhận toàn bộ.

Hoặc nằm dưới ghế đá, cảm nhận riêng lẻ hay cảm nhận toàn bộ những tán lá cây.

Một khi đã cảm nhận toàn bộ, thì ko có ngôn từ nào để mô tả những nhận thức đó ra được. Đã mô tả, thì chỉ tả ra được các khía cạnh riêng lẻ của nó thôi.

Hoặc như, ta có thể luyện tập quan sát chồng/con/ người đi đường theo cách này. Theo từng khía cạnh hoặc tổng thể.

Theo khía cạnh thì bộ não đi theo để diễn đạt còn tổng thể thì không có suy nghĩ gì.

———-

Nhân đây mình cũng giải thích một chút về một câu hỏi của một bạn hỏi mình. “Em quan sát mãi rồi, nhưng không biết làm gì tiếp theo”

Mình hỏi em thấy gì. Em thấy cảm xúc suy nghĩ, thấy mêt, thiếu năng lượng, thấy khó chịu, thấy vui,….

Em đã bao giờ thấy khối cảm giác phức tạp, mờ mờ, lẫn lộn chưa. 

Em bảo em thấy rồi. 

Những lúc đó em làm gì? 

Em ko biết làm gì, em khó chịu một lúc rồi bỏ đấy, làm việc khác rồi quên đi.

——-

Sự quan sát nội tâm cũng hay mang lại các cảm giác đó, cảm giác rời rạc, vô nghĩa; hai là cảm giác một khối mờ mờ.

Với em ấy, khi quan sát riêng lẻ, thì năng lực quan sát chưa đủ rộng để bao quát thêm nhiều đối tượng cùng một lúc – hay gọi là chưa quan sát được tổng thể để “nhìn thấy sự tương quan lẫn nhau giữa các đối tượng”, nên cảm thấy chúng rời rạc, vô nghĩa.

Kiểu như thế này: 

Tại thời điểm a ta quan sát A

Thời điểm b ta quan sát B, thì ko quan sát được A.

Thông tin về A và B được ghi nhớ trong bộ não. Mối quan hệ giữa A và B có thể dùng logic của bộ não để nghĩ ra. Tuy nhiên mối liên hệ này mới chỉ là bề mặt suy nghĩ, chưa được thấy <được chứng nghiệm>

Vậy sự thấy được diễn ra khi, tại cùng một thời điểm, ta thấy được đồng thời 3 thứ: Thấy A, thấy B, thấy mối tương quan giữa A và B đang diễn ra – lúc này ngôn từ mới bước vào để đặt tên.

Do đó, để tạo nên được sự có nghĩa của những thông tin mà có được từ sự quan sát thì ta cần nỗ lực tiếp như sau:

• Luôn đặt ra nỗ lực tìm tòi sự lien quan, nguyên nhân, tìm cách lý giải. Tìm cách ghép cách mảnh rời rạc bằng một logic nào đó. Nỗ lực này sẽ khiến cho sự quan sát được đẩy luôn mở rộng, mở rộng hơn để bao được nhiều hơn đối tượng quan sát cùng một lúc. Điều này nó như là, cảm thấy tức tức của việc chạm đến biên, nhưng cứ có lực phải khiến bứt ra khỏi biên. Đây là lực mở rộng sự quan sát.
• Nỗ lực này đẩy liên tục cho đến khi xảy ra khoảnh khắc thấy cùng lúc, để thấy ra mối liên quan nhé!

Trong đời sống thì có câu chuyện nghề của kiến trúc sư phản ánh khá rõ nét cách quan sát từ chi tiết đến tổng thể này.

Khi cần lên ý tưởng giải pháp sáng tạo cho một công trình nào đó, họ sẽ bắt đầu với những ý tưởng riêng lẻ cho các hạng mục riêng lẻ, từ các khía cạnh màu sắc, âm thanh, ánh sáng, vật liệu chất liệu, kích thước, … sau đó được tổng hợp lại thành cảm nhận tổng thể ở đó có sự hài hoà giữa các khía cạnh riêng lẻ, mà ở đó chỉ cần thay đổi một vài kết cấu đã phá vỡ đi sự hài hoà tổng thể. Có một sự tương quan giữa các yếu tố riêng lẻ trong một tổng thể mà người kiến trúc sư đó cảm thấy được.

Hay như câu chuyện tập đi, tập bơi, tập patin, … đều là từ các khía cạnh riêng lẻ sau tập hợp lại thành kĩ năng tổng thể. Tay là như thế này, chân cử động như thể này, thở như thế này, … rồi tất cả chúng được phối hợp một cách nhịp nhàng ở một người biết bơi.

Tiếp tục với câu chuyện từ bỏ khi quan sát thấy một khối cảm giác lẫn lộn, phức tạp, mờ mờ.

Nếu cứ từ bỏ thì không bao giờ ta biết được trong cái khối đấy có gì và sự quan sát không đi vào chiều sâu được. 

Lúc này ta cần hai lực, một là lực vượt qua cảm giác mắc mắc, lười, hai là lực xuyên phá khối cảm giác. Cứ đặt lực và tách ra thành các khía cạnh quan sát. Từ ít nhất 1 khía cạnh rồi tăng dần lên. Lúc này là luyện sự quan sát luyện từ cảm nhận thô sang cảm nhận tinh dần. 

Điều này làm mình nhớ đến ví dụ học vẽ của mình. Mình nhìn một quả táo và vẽ, một cách tổng thể; nhưng bây giờ phải tạo ra một quả táo khác trên giấy từ từng đường nét, từng cái gạch bút. Và để vẽ được, mình phải tách bức tranh quả táo thành nhiều khía cạnh để quan sát và vẽ lại. Đầu tiên là hình dạng, kích thước, độ cong, sau đó là màu sắc sáng tối, đậm nhạt, … nghĩa là tách ra các khía cạnh nhỏ hơn và sao chép chúng. 

Hay như trong cuộc sống, ta gặp một người lạ. Ta sẽ có cảm nhận chung chung về người này, nhưng dần dần, ta sẽ có thể quan sát được nhiều hơn về từng khía cạnh của con người đó. Cách ăn mặc, nói chuyện, tính cách, sơ thích, đam mê, …

Sự quan sát từ tổng thể đến chi tiết cần rất nhiều nỗ lực đến từ mong muốn thấu hiểu sâu sắc hơn nữa về đối tượng.

Như vậy, sự quan sát có hai chiều để phát triển:

Một là nỗ lực đi vào sâu hơn, nỗ lực nhìn rõ hơn những thứ mờ mờ, nỗ lực phân tách, phân định. Hai là nỗ lực mở rộng, bao được nhiều hơn những đối tượng quan sát cùng một lúc để thấy ra mối tương quan giữa các đối tượng quan sát.

Và có rất nhiều hoạt đông trong đời sống giúp rèn luyện hai sự quan sát này. Chúng luôn cần được rèn luyện song hành sau đó là mang cách thức này làm việc với các đối tượng nội tâm, khi đó ta sẽ bắt đầu nhận được những thành quả đáng giá

👉 Một bài viết gợi ý cho các bạn chưa biết làm gì với sự quan sát, từ khi bắt đầu ý thức về quan sát và quan sát nội tâm.